Η σχέση της τοπικής κοινωνίας με τη θρησκεία αποτυπώνεται στους ιερούς ναούς είτε πρόκειται για τον καθεδρικό ναό με το μαρμάρινο επιβλητικό τέμπλο, είτε για το εμβληματικό μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου με την αγιορείτικη οχυρωματική αρχιτεκτονική είτε για τα ταπεινά ξωκλήσια.

Για την καταγραφή και επιστημονική τεκμηρίωση των
τόπων λατρείας της Σκιάθου σπουδαίο ήταν το έργο του
αείμνηστου Αλεξίου Αλέξη «Σκιάθος, Η αρχιτεκτονική των
μεταβυζαντινών μνημείων».

Οι περισσότερες εκκλησίες χτίστηκαν κατά την
μεταβυζαντινή εποχή (1821 - 1453). Μόλις δύο είναι
προγενέστερες η Αγία Τριάδα και η Αγία Σοφία στον Τρούλο,
μία ο Άγιος Σώζων ή Άη Σώστης είναι του 19ου αιώνα και οι
υπόλοιπες είναι του 20ου και 21ου αιώνα. Το μεγαλύτερο
ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μεταβυζαντινές εκκλησίες και
Μονές τις οποίες μπορούμε να χωρίσουμε σε:

Στις εκκλησίες της Σκιάθου διαφαίνονται δυο διαφορετικές
παραδόσεις. Η μία, σχεδόν το σύνολο των εκκλησιών, είναι
γηγενής, λαϊκή, λιτή επηρεασμένη ως ένα βαθμό από το
γειτονικό Πήλιο που βρίσκεται αυτή την εποχή σε άνθηση
(διαφωτισμός) χωρίς ποτέ να το φτάνει. Η δεύτερη, πιο
πλούσια σε μορφές και πιο μελετημένη, εμπεριέχει στοιχεία
από την αγιορείτικη αρχιτεκτονική. Αντιπροσωπευτικό
μνημείο είναι η Μονή της Ευαγγελιστρίας, ο κτήτορας της
οποίας ήρθε από το Άγιο Όρος. Αυτή η τελευταία είναι
αισθητή και στις άλλες Σποράδες.

Ο Χριστός στο Κάστρο

Στο μέσο σχεδόν της μεσαιωνικής πόλης της Σκιάθου, του
Κάστρου, βρίσκεται η εκκλησία της Γεννήσεως του Χριστού
ή Χριστός στο Κάστρο. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας,
περίοδο που άκμαζε η πόλη, υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και πιο πλούσια σε διάκοσμο
εκκλησία του Κάστρου, κάτι αναμενόμενο καθότι η Σκιάθος
ήταν η έδρα του Επισκόπου των Σποράδων μέχρι το 1725.
Οι κατά καιρούς περιορισμένης κλίμακας ανακαινίσεις δεν
έχουν διαφοροποιήσει αισθητά την εκκλησία. Η είσοδός
της σήμερα (από θύρα στα δυτικά) διαφέρει από την
παλαιότερη που είναι πια χτισμένη. Ενώ η εκκλησία είναι λιτή
και ταπεινή ως προς τη μορφή, τους τοίχους της κοσμούν
αξιόλογες τοιχογραφίες με ολόσωμους αγίους ή με θαύματα
ή τη ζωή των αγίων και διακρίνονται για την κίνηση, την
εκφραστικότητα και τη σχηματικότητα των μορφών που
απεικονίζουν.

Αγία Μαρίνα

Βορειότερα και υψηλότερα απ’ τον Χριστό στο Κάστρο
βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Το μεγαλύτερο
μέρος της σημερινής εκκλησίας είναι σχετικά πρόσφατο
καθώς το παλαιότερο κατέρρευσε, για άγνωστους λόγους.
Στη θέση που βρίσκεται έχει μεγάλη κλίση. Το πιο πιθανόν
είναι να οικοδομήθηκε στα μισά του 18ου αιώνα.

Άγιος Νικόλαος του Κάστρου

100 μέτρα δυτικότερα από το Χριστό στο Κάστρο. Είναι μία
από τις τρεις εκκλησίες του Κάστρου (οι άλλες δύο είναι ο
Χριστός και η Αγία Μαρίνα) που δεν έχουν καταρρεύσει.
Στα μεταγενέστερα χρόνια του οικισμού του Κάστρου
υπήρξε ενορία γύρω από την οποία είχαν συγκεντρωθεί οι
οικογένειες των πλουσίων καραβοκύρηδων. Οι κατά καιρούς
επεμβάσεις και ανακαινίσεις άφησαν αναλλοίωτα τα γενικά
χαρακτηριστικά της εκκλησίας. Δεν υπάρχουν στοιχεία που
να μαρτυρούν την ύπαρξη διακόσμου εκτός από ένα απλό
σχέδιο στο δάπεδο. Το έτος κατασκευής δεν είναι γνωστό,
υπολογίζεται όμως στο 17ο αιώνα.

Τελείται αγρυπνία 2 φορές το χρόνο στη μνήμη του 5 με 6
Δεκεμβρίου και κατά την ανακομιδή των λειψάνων του 19 με
20 Μαΐου.

Άγιος Βασίλειος

Λιγότερο από 100 μέτρα βόρεια από την εκκλησία του Αγίου
Νικολάου, βρίσκονται τα ερείπια του Αγίου Βασιλείου, που
συχνά είναι δυσδιάκριτα, λόγω της πυκνής βλάστησης. Είναι η
μοναδική εκκλησία του Κάστρου που η είσοδός της βρίσκεται
στη βόρεια πλευρά. Κανένα στοιχείο δεν μαρτυρά την ύπαρξη
διακόσμου, ενώ η περίοδος ανέγερσης του οικοδομήματος
υπολογίζεται στον 16ο - 17ο αιώνα. Ανακαινίστηκε εκ βάθρων
το 1995. Εορτάζει την 1η Ιανουαρίου αλλά τιμάται το δεύτερο
Σάββατο μετά το Πάσχα, ως κινητή εορτή με Θεία Λειτουργία.

Παναγιά η Πρέκλα

Λίγα μέτρα πριν και νοτιότερα από το Χριστό στο Κάστρο,
κοντά στην τουρκική διοίκηση και το τζαμί της παλιάς πόλης,
βρίσκονται τα ερείπια μιας εκκλησίας. Στη βάση των ερειπίων
διακρίνονται αμυδρά ίχνη τοιχογραφιών. Στοιχεία που έχουν
διασωθεί δίνουν μια εικόνα της λαμπρότητας που είχε η
εκκλησία (όπως η εικόνα της Παναγίας βρεφοκρατούσης
-Παναγιά η Πρέκλα-). Η ονομασία Πρέκλα προέρχεται
πιθανώς από τη λατινική λέξη preclarus (υπερένδοξος). Η πιο
πιθανή εποχή κατασκευής της εκκλησίας είναι τα τέλη 16ου -
αρχές 17ου αιώνα.

Στην εκκλησία αυτή διαδραματίζεται το διήγημα
του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη «Ο ρεμβασμός του
Δεκαπενταυγούστου». Τα τελευταία χρόνια τελείται υπαίθρια
Αγρυπνία το Σάββατο μετά τις 15 Αυγούστου.

Παναγιά Μεγαλομάτα Κάστρου

100 περίπου μέτρα δυτικά από το Χριστό στο Κάστρο
βρίσκονται τα ερείπια της Παναγίας της Μεγαλομάτας. Το
όνομά της το οφείλει σε αρχαϊκή εικόνα της εκκλησίας που
απεικόνιζε την Παναγία με ανδρικά χαρακτηριστικά και
πολύ μεγάλα μάτια. Όπως και στην περίπτωση του Αγίου
Βασιλείου, τα ερείπια είναι δυσδιάκριτα.. Η τοιχοποιία είναι
κατώτερης ποιότητας των άλλων εκκλησιών του Κάστρου,
ενώ δεν διακρίνονται ίχνη διακόσμου. Η εποχή κατασκευής
υπολογίζεται στο 17ο ή αρχές 18ου αιώνα.

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης στο διήγημά του «Τα κρούσματα»
αναφέρεται στην εκκλησία.

Αγία Κυριακή

Κοντά στο βορειότερο άκρο του Κάστρου, κάτω από το
Μπαρμπεράκι - κορυφή του Κάστρου - όπου και σήμερα
σώζεται το κανόνι της Αναγκιάς, βρίσκονται ερείπια που
ανήκουν στην εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Χρονικά
τοποθετείται στον 17ο αιώνα. Πρέπει να αναφερθεί ότι από
περιγραφή του Παπαδιαμάντη φαίνεται ότι εκκλησία της
Αγίας Κυριακής υπήρχε έξω από το Κάστρο. Συνεπώς, είτε
υπήρχαν δύο ομώνυμες εκκλησίες είτε η εκκλησία μες στο
Κάστρο ανήκει σε κάποιον άλλο Άγιο και η εκκλησία της Αγίας
Κυριακής εκτός του Κάστρου σήμερα δεν υπάρχει.

Άγιοι Απόστολοι

Λίγα μέτρα δυτικά της Παναγίας της Πρέκλας βρίσκουμε τα
ερείπια της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων. Δεν έχουμε
στοιχεία που να μαρτυρούν αν υπήρχε ή όχι διάκοσμος.
Υποθετικά με βάσει τις άλλες εκκλησίες του Κάστρου, μπορεί
να θεωρηθεί ότι οικοδομήθηκε κατά τον 17ο αιώνα.

Άγιος Δημήτριος (έξω από το Κάστρο)

Στα βόρεια της Σκιάθου, μισό χιλιόμετρο πριν το Κάστρο
και πλάι στο δρόμο που οδηγεί σ’ αυτό υπάρχουν ερείπια
που πιθανότατα ανήκαν στον Άγιο Δημήτριο. Η γύρω
περιοχή είναι διάσπαρτη από ερείπια που μαρτυρούν την
παρουσία οικισμού. Η είσοδος τοποθετείται στο μέσο του
δυτικού τοίχου αποκλίνοντας από τις υπόλοιπες εκκλησίες
του Κάστρου που θέλουν την είσοδο στο νότιο τοίχο. Η
μόνη αναφορά στην ύπαρξη της εκκλησίας έρχεται από ένα
διήγημα του Παπαδιαμάντη. Θεωρούμε ότι κατασκευάστηκε
τον 17ο ή στις αρχές του 18ου αιώνα.

Καθολικό Μονής Ευαγγελισμού έξω από το Κάστρο (Παναγία στο Καλάμι)

Νοτιοανατολικά του Κάστρου και μετά τον κολπίσκο όπου
εκβάλλει ο χείμαρρος «Δομάν», πιο ψηλά από τα ερείπια
του υδρόμυλου του κάστρου, σκαρφαλωμένα σε βραχώδη
πλαγιά βρίσκονται ερείπια που φανερώνουν την ύπαρξη
ζωής σε παλαιότερους χρόνους. Τα χαλάσματα αυτά ανήκουν
στο μικρό μοναστήρι «του Ευαγγελισμού του Κάστρου» ή
«της Παναγιάς στο καλάμι» ή «της Καστριώτισσας». Επειδή η
περιοχή είναι δυσπρόσιτη και έχουν ήδη περάσει δυο αιώνες
από την εγκατάλειψη του μοναστηριού, παραμένει άγνωστο
ακόμη και σε πολλούς Σκιαθίτες. Σ’ αυτό συνετέλεσε και η
ίδρυση το 1797 του νέου μοναστηριού του Ευαγγελισμού
στην Αγαλλιανού, που επισκίασε με τη φήμη του όλα τα
άλλα. Η θέση του κοντά στο Κάστρο, δηλαδή την παλιά
πόλη του νησιού, έθεσε την τύχη του παράλληλα με την
τύχη της πόλεως. Ήταν ένα μικρό και φτωχό μοναστήρι
που δεν μπορούμε να πούμε ότι διακρίνεται για την ύπαρξη
ιδιαίτερων μορφολογικών στοιχείων και διακόσμου.

Άγιος Νικόλαος

Μέσα στη σημερινή πόλη και πάνω από το νέο λιμάνι
βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Νικολάου του
Θαλασσινού ή του Αγίου Νικολάου στα Κοτρώνια (που
οφείλεται στο βραχώδες έδαφος της περιοχής). Δεν
μπορούμε να χρονολογήσουμε την ανέγερση της εκκλησίας,
καθώς δεν έχει βρεθεί επιγραφή ή κάποιο κείμενο.
Παρόλα αυτά, η εικόνα του Αγίου Νικολάου που ανήκε στο
εικονοστάσιο της εκκλησίας και βρίσκεται σήμερα στο
Μητροπολιτικό Ναό των Τριών Ιεραρχών είναι του 1807, άρα
συμπεραίνουμε ότι η εκκλησία υπήρχε πριν τον 19ο αιώνα.
Το βράδυ της 19ης Μαΐου τελείται Εσπερινός κα το πρωί της
20ης Θεία Λειτουργία. Το υπέροχο προαύλιο της εκκλησίας
προσφέρεται για μια στάση απ’ όπου μπορεί κανείς να
απολαύσει πανοραμική θέα στο λιμάνι της Σκιάθου. Εκεί
δεσπόζει και ένα ρολόι - σήμα κατατεθέν, από τα πρώτα
πράγματα που αντικρύζει ο επισκέπτης μόλις φτάσει στο λιμάνι.

Ιερός Ενοριακός Ναός Γενεθλίου της Θεοτόκου (ΠΑΝΑΓΙΑ ΛΙΜΝΙΑ)

Η Γέννηση της Θεοτόκου ή Παναγία Λιμνιά κατασκευάστηκε
μετά την επανάσταση του 1821. Αυτή και οι Τρεις Ιεράρχες
είναι τα μοναδικά αξιόλογα εκκλησιαστικά μνημεία που
κατασκευάστηκαν αμέσως μετά την εγκατάσταση των
κατοίκων στη σημερινή πόλη, το 1829, σε χώρους που
προϋπήρχαν εκκλησίες. Λέγεται Λιμνιά καθότι οι πρώτοι
κάτοικοι της περιοχής όπου βρίσκεται (πάνω γειτονιά
της Σκιάθου) και κτήτορες της εκκλησίας ήταν από τη
Λίμνη Ευβοίας. Το 1784 κάτοικοι από τη Λίμνη Ευβοίας
εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μεταφέροντας την πολιούχο
εικόνα τους, το Γενέθλιον της Θεοτόκου, την οποία
τοποθέτησαν στη μικρή εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου.
Αργότερα η εκκλησία αυτή ανακαινίσθηκε εκ βάθρων και
έγινε η ενοριακή εκκλησία της Παναγίας Λιμνιάς.

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Τριών Ιεραρχών

Η άλλη ενοριακή εκκλησία της Σκιάθου τιμάται στη μνήμη
των Τριών Ιεραρχών και είναι ο μητροπολιτικός ναός της
νεότερης Σκιάθου για περισσότερο από 150 χρόνια. Βρίσκεται
σχεδόν στο κέντρο της πόλης και πιο κοντά στη θάλασσα
απ’ ότι η εκκλησία της Παναγίας. Στην ίδια θέση υπήρχε
μικρό εκκλησάκι επίσης προς τιμήν των Τριών Ιεραρχών
αλλά κατεδαφίστηκε για να αντικατασταθεί από το σημερινό
μεγαλοπρεπέστερο οικοδόμημα που κατασκευάστηκε για να
καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού που εκείνη
την εποχή ξεπερνούσε τις 2000. Το μαρμάρινο εικονοστάσι
της αποτελεί σπάνιο και άριστο δείγμα του gothic revival
στην Ελλάδα.

Ιερά Κοινοβιακή Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου - Μονή Ευαγγελιστρίας

Στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, κάτω απ΄ την
υψηλότερη κορυφή, την Καραφλυτζανάκα, σε υψόμετρο
περίπου 200 μέτρων και στη θέση «Αγαλλιανοί», είναι
κτισμένη η επιβλητική μονή της Ευαγγελιστρίας (ή
Βαγγελίστρας, σύμφωνα με τους ντόπιους). Βρίσκεται στην
κορυφή του ρέματος του Λεχουνιού, 5 περίπου χιλιόμετρα
από την πόλη της Σκιάθου, πλησίον του δρόμου που οδηγεί
από την πόλη στο βόρειο τμήμα του νησιού. Είναι από
τα παλαιότερα μοναστήρια της Ελλάδας και το μόνο «εν
ενεργεία» μοναστήρι του νησιού.

Όλα τα μοναστήρια της Σκιάθου υπήρξαν κτίσματα που
κατασκευάστηκαν με ατομική πρωτοβουλία για να καλύψουν
ανάγκες ελάχιστων ατόμων.

Ιερά Μονή Εισοδίων της Θεοτόκου - Παναγίας Εικονίστριας

Στην πιο πευκόφυτη περιοχή της δυτικής Σκιάθου, 13 περίπου
χιλιόμετρα από την πόλη και σε 200μ. υψόμετρο, στη θέση
«Κουνίστρες» βρίσκεται η μονή της Παναγίας της Κουνίστρας,
πάνω στο δρόμο που οδηγεί στο Μικρό Ασέληνο, μια απ’ τις
βορειοδυτικές ακτές του νησιού. Η Μονή είναι ο αγιότερος
τόπος του νησιού, αφού εδώ βρέθηκε γύρω στο 1650, η
θαυματουργός Εικόνα της Παναγίας. Η περίεργη ονομασία
Κουνίστρα προέρχεται από τη θέση που βρέθηκε η εικόνα της
Παναγίας από τον ιερομόναχο Συμεών καθώς αιωρείτο σε
ένα κλαδί πεύκου. Είναι η πολιούχος της Σκιάθου, γιορτάζει
στις 21 Νοεμβρίου και σήμερα, η εικόνα βρίσκεται στον
μητροπολιτικό ναό των Τριών Ιεραρχών.

Άγιος Ιωάννης ο Κρυφός - Παρθένη

Μέσα στην πευκόφυτη περιοχή στο βορειοδυτικό τμήμα
του νησιού κοντά στην Παναγία την Κουνίστρα, στο Μικρό
Ασέληνο, βρισκόταν ένα μικρό μοναστήρι, απ’ το οποίο έχουν
απομείνει το καθολικό που τιμάται στο γενέθλιο του Αγίου
Ιωάννου του Προδρόμου, υπολείμματα από το περιτείχισμα
και τρία ερειπωμένα κελιά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 150 μέτρα
από τη θάλασσα και είναι γνωστό ως «Αη-Γιάννης ο κρυφός»
ή «Αη-Γιάννης του Παρθένη» (που ήταν το όνομα του Σκιαθίτη
μοναχού που σύμφωνα με την παράδοση το ίδρυσε) ή
(σύμφωνα με τον Παπαδιαμάντη) «Αη-Γιάννης ο Μυρωδίτης».
Μισό χιλιόμετρο περίπου ανατολικότερα της μονής, στη θέση
«Δασκαλιό», υπάρχουν ερείπια από κτίσμα, όπου, σύμφωνα
με την παράδοση, ήταν το σχολείο του νησιού κατά την
τουρκοκρατία, στο οποίο χρέη δασκάλου είχαν οι μοναχοί
του Αη-Γιάννη.

Ιερά Μονή Παναγίας Κεχριάς

Βορειοδυτικά της πόλεως, στην πλαγιά του Αραδιά, μέσα
στην καταπράσινη από ελιές και πλατάνια κοιλάδα της
Κεχριάς και σε υψόμετρο 100 περίπου μέτρων, βρίσκεται η
εγκαταλελειμμένη μονή της Παναγίας Κεχριάς, προσωνυμία
που πήρε απ’ την περιοχή. Για να φτάσει κανείς εκεί, πρέπει
να ανέβει το λόφο του Αγίου Κωνσταντίνου και μετά να
κατηφορίσει προς το ρέμα της Κεχριάς.

Η μονή είναι αφιερωμένη στην απόδοση της κοιμήσεως της
Θεοτόκου και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου (εννιάμερα της
Παναγίας). Είναι χαρακτηρισμένη ως Ιστορικό Διατηρητέο
Μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Στην ομορφιά της
φύσης που περιβάλλει το μοναστήρι και στον ωραίο τρούλο
του καθολικού είναι αφιερωμένες οι πρώτες στροφές από το
ποίημα «Στην Παναγία την Κεχριά» του Παπαδιαμάντη. Πολύ
πιο κοντά στη μεσαιωνική πόλη απ’ ότι στη σημερινή, ήκμασε
παράλληλα με αυτήν και έζησε τα προβλήματα των Σκιαθιτών
κατά την τουρκοκρατία.

Ιερά Μονή Αγίου Χαραλάμπους

Στο βόρειο τμήμα του νησιού, 5 χιλιόμετρα απ’ την πόλη, σε
μια βραχώδη περιοχή στη θέση Κακόρεμα και σε υψόμετρο
300 μέτρων βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι του
Άγιου Χαράλαμπου. Στο δρόμο του Προφήτη Ηλία, υπάρχει
πινακίδα η οποία οδηγεί στο μοναστήρι, ωστόσο μετά απ’
αυτήν ο δρόμος είναι χωμάτινος.

Πρόκειται για ένα απ’ τα παλαιότερα μοναστήρια του
νησιού που φιλοξένησε μικρό αριθμό μοναχών, χωρίς
ιδιαίτερες κατασκευές και αποκομμένο απ’ τους οικισμούς
(Κάστρο, νέα πόλη). Θεωρούμε ότι τα κτίσματα έγιναν κατά
την τουρκοκρατία, πιθανόν κατά το 18ο αιώνα, χωρίς να
αποκλείουμε ορισμένα τμήματα να είναι και παλαιότερα.
Χαρακτηρίζονται από απλότητα στις μορφές και την
κατασκευή τους. Από έγγραφα που βρέθηκαν διαπιστώνεται
ότι η μονή με το καθολικό υπάρχει πριν το 1809. Δεν
υπάρχει εσωτερικός ή εξωτερικός διάκοσμος ή ίχνη που να
αποκαλύπτουν την ύπαρξη τέτοιων στοιχείων.

Στη Σκιάθο κανένα από τα ξωκλήσια δεν είναι «ορφανό», μιας και πολλές οικογένειες έχουν «υιοθετήσει» με συγκινητική στοργή και από κάποιο εκκλησάκι το οποίο φροντίζουν και τιμούν ανήμερα της γιορτής του Αγίου στο οποίο είναι αφιερωμένο.

Άγιος Ιωάννης ο Κρυφός - Πασχαλαίοι

Δυτικά από την πόλη της Σκιάθου και σε απόσταση περίπου
3χλμ απ’ αυτή, στο κεντρικό τμήμα της Σκιάθου, στ’ Αχειλά
το ρέμα, υπάρχει το μοναστήρι του Αη-Γιάννη του Κρυφού
που ετιμάτο στην εύρεση της Τιμίας Κάρας του Αγίου Ιωάννου
του Προδρόμου. Σήμερα, στη θέση του υπάρχει μόνο
εκκλησία με το κελί. Η προσωνυμία «κρυφός» δόθηκε διότι
βρίσκεται σε πυκνή δασώδη περιοχή με ψηλά πεύκα, ώστε
η εκκλησία γίνεται ορατή λίγα μόλις βήματα πριν φτάσεις σ’
αυτήν. Επίσης, είναι γνωστή με την ονομασία «Αη-Γιάννης
Πασχαλαίοι» που οφείλεται στο όνομα της οικογένειας με τη
φροντίδα της οποίας επανοικοδομήθηκε η εκκλησία μετά την
ερείπωση του μοναστηριού στην εποχή της αντιβασιλείας.

Προφήτης Ηλίας

Βόρεια της πόλης και κάτω απ’ την υψηλότερη κορυφή του
νησιού, την Καραφλυτζανάκα, δίπλα στην πηγή στο μεγάλο
ανήφορο και σε υψόμετρο 300 μέτρων περίπου βρίσκεται η
εκκλησία του Προφήτη Ηλία, ή όπως είναι πιο γνωστή στους
ντόπιους και όπως την αναφέρει ο Παπαδιαμάντης «ο Άη-Λιας».

Το κτίσμα έχει υποστεί μια σειρά ανακαινίσεων που
αλλοίωσαν την αρχική του μορφή. Δεν υπάρχουν στοιχεία
που να μαρτυρούν την ύπαρξη γλυπτού ή ζωγραφιστού
διακόσμου. Όσον αφορά στη χρονολόγηση της εκκλησίας,
μπορούμε να θεωρήσουμε ότι από το 1758 έχουμε τον
Προφήτη Ηλία σε δεύτερη οικοδομική φάση, χωρίς να
αποκλείεται η περίπτωση να πρόκειται για κτίσμα των
βυζαντινών χρόνων.

Άγιος Αθανάσιος

Βρίσκεται νοτίως της υψηλότερης κορυφής του νησιού, της
Καραφλυτζανάκας, κοντά στη βρύση του Αη-Λιά με τα πλατάνια
και σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων. Η σημερινή μορφή
της εκκλησίας είναι προϊόν ανακαινίσεων και επισκευών.
Το κτίσμα είναι απλό και οι επιφάνειες των τοίχων άσπρες
χωρίς μορφολογικά ή διακοσμητικά στοιχεία. Η παλαιότερη
χρονολογία σχετικά με την κατασκευή της εκκλησίας που
υπάρχει είναι αυτή της επιγραφής της ανακαινίσεως το 1899,
άρα το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι πρόκειται για
μνημείο της τουρκοκρατίας, χωρίς να αποκλείεται, λόγω
γειτνίασης, να κατασκευάστηκε την ίδια εποχή με τον Αη-Λια.

Των Ταξιαρχών στην Αγαλλιανού

Βόρεια της πόλης της Σκιάθου, λίγο πριν φτάσουμε στο
μοναστήρι της Ευαγγελίστριας πάνω στο δρόμο που οδηγεί σ’
αυτήν και σε υψόμετρο 200 μέτρων περίπου, συναντάμε την
εκκλησία των Ταξιαρχών στην Αγαλλιανού, προσωνυμία της
περιοχής. Εμφανής είναι η έλλειψη διακόσμου, κάτι που εν
μέρει οφείλεται στις ανακαινίσεις που κατά καιρούς υπέστη
η εκκλησία. Η κατασκευή της έγινε με σχετική επιμέλεια. Η
παλαιότερη αναφορά στην εκκλησία είναι του 1796, όπου η
εκκλησία μαζί με τα αμπέλια, χωράφια κλπ αφιερώνεται στο
νέο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας.

Σήμερα σημείο αναφοράς αποτελεί η πηγή του, τα
κρυστάλλινα νερά της οποίας χρησιμοποιούνται απ’ τους
Σκιαθίτες για τις καθημερινές τους ανάγκες.

Άγιος Κωνσταντίνος

Βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο στα βορειοδυτικά της
πόλης της Σκιάθου κοντά στον Αη-Λια και σε υψόμετρο
400μ. περίπου. Οι κατά καιρούς ανακαινίσεις που έγιναν
αφορούσαν κυρίως τη στέγη, συνεπώς δεν αλλοίωσαν τη
φυσιογνωμία της εκκλησίας. Η μόνη επιγραφή που βρέθηκε
που μαρτυρά το χρόνο ανέγερσης είναι αυτή που βρίσκεται
επάνω από την είσοδο και δηλώνει την ανακαίνιση του 1899.
Υπάρχει ωστόσο μια παλιά εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου
και Ελένης που βρίσκεται εκεί, με χρονολογία 1721.

Άγιος Γεώργιος στο ρέμα της Κεχριάς

Στο βόρειο τμήμα του νησιού, ψηλά στο ρέμα της Κεχριάς,
μέσα στους ελαιώνες βρίσκονται ερείπια που ανήκουν σε
μια μικρή εκκλησία η οποία ετιμάτο στη μνήμη του Αγίου
Γεωργίου. Σήμερα σώζονται μόνο οι τοίχοι και δεν βρίσκουμε
ίχνος εσωτερικού ή εξωτερικού διακόσμου ή κάτι που
να μαρτυρά την ύπαρξη τέχνης στην εκκλησία. Ήταν ένα
εξωκλήσι απ’ αυτά που κατά χιλιάδες κοσμούν την ελληνική
ύπαιθρο. Ανήκει στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Άγιος Παντελεήμονας

Βρίσκεται 1,5 χιλιόμετρο περίπου δυτικά του βράχου του
Κάστρου, στην ομώνυμη τοποθεσία, 50 μέτρα υψόμετρο απ’
τη θάλασσα. Εξωτερικά μοιάζει περισσότερο με καλύβα παρά
με εκκλησία. Εμφανής είναι η αλλοίωση που υπέστη από τις
κατά καιρούς επισκευές και ανακαινίσεις. Δεν μπορούμε να
γνωρίζουμε αν υπήρχε διάκοσμος. Ανήκει στην περίοδο της
Τουρκοκρατίας.

Παναγία Γλυκοφιλούσα

Στο βόρειο άκρο του νησιού, κοντά στο Κάστρο και στο βάθος
ενός γκρεμού πλάι στη θάλασσα, βρίσκεται ένα εκκλησάκι
που τιμάται στη Σύναξη της Θεοτόκου στις 26 Δεκεμβρίου και
είναι γνωστό ως Παναγία η Γλυκοφιλούσα. Το κτίσμα δίνει
την εντύπωση μικρής αγροικίας λόγω μεγέθους. Δεν υπάρχει
διάκοσμος εσωτερικά ή εξωτερικά, αλλά από περιγραφή
του Παπαδιαμάντη γνωρίζουμε ότι υπήρχαν πινάκια στους
εξωτερικούς τοίχους -ίσως όμοια με αυτά των καθολικών
της Παναγίας Κεχριάς ή Κουνίστρας- και τοιχογραφίες αγίων
στο εσωτερικό. Η μορφή της εκκλησίας δεν έχει αλλάξει από
τυχόν ανακαινίσεις και επισκευές. Θεωρούμε ότι ανήκει στην
περίοδο της Τουρκοκρατίας, ή και νωρίτερα.

Παναγιά Καρδάση

Στο βόρειο τμήμα του νησιού, στο δρόμο προς το Κάστρο,
σε υψόμετρο 200μ., στη θέση Πρυί (Πυργί), υπήρχε
εκκλησία που ετιμάτο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου και
στην Αγία Άννα. Είναι γνωστή ως «Παναγία Καρδάση» ή
«Παναγίτσα» κατά τον Παπαδιαμάντη. Κατά την παράδοση,
οι κάτοικοι του Κάστρου, για να αποφύγουν επιδρομές
των πειρατών κατά την τουρκοκρατία, δημιούργησαν ένα
μικρό οικισμό και οικοδόμησαν την αρχική εκκλησία που
καταστράφηκε από πυρκαγιά στα τέλη του 19ου αιώνα.
Αυτή που ανοικοδομήθηκε τιμάται σήμερα στην Κοίμηση
της Θεοτόκου και έχει διαφοροποιήσει την μορφή της
εκκλησίας, έτσι δεν είναι γνωστά τα στοιχεία που συνέθεταν
την αρχική κατασκευή. Η παλιά εκκλησία, σύμφωνα με τον
Παπαδιαμάντη, είχε τοιχογραφίες, οι οποίες καταστράφηκαν
απ’ την πυρκαγιά. Σήμερα δεν υπάρχουν ίχνη από το
διάκοσμο της αρχικής εκκλησίας, η οικοδόμηση της οποίας
υπολογίζεται γύρω στα 1770.

Παναγιά Ντούμαν

Στο βόρειο τμήμα του νησιού, πλησίον του Κάστρου σε
υψόμετρο 200μ. περίπου, βρίσκεται η εκκλησία της Ζωοδόχου
Πηγής ή Παναγία Δομάν ή Ντουμάν, όπως είναι γνωστή
στους ντόπιους. Είναι χτισμένη μέσα σε άγρια βλάστηση, λίγο
χαμηλότερα απ’ τις πηγές του ρέματος Δομάν, απ’ το οποίο
προήλθε και η προσωνυμία της. Το σημερινό κτίσμα είναι
αποτέλεσμα της ανακαινίσεως (επί της ουσίας ανοικοδομήσεως)
του 1909. Είναι κτίσμα του 19ου αιώνα.

Άγιος Δημήτριος

Περίπου 2 χλμ βόρεια της πόλης, στην ανηφόρα του Βαραντά σε
υψόμετρο 300 περίπου μέτρα, υπάρχει εκκλησία η οποία τιμάται
στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου. Είναι πλάι στο παλιό μονοπάτι
που οδηγούσε στην πόλη του Κάστρου, μες στα δέντρα, αθέατη
απ’ τους περαστικούς. Γενικά είναι μια εκκλησία απλή, λιτή χωρίς
ιδιαίτερα γνωρίσματα που χτίστηκε το 18ο αιώνα.

Άγιος Γεώργιος Χριστοδουλίτσα

Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3 χλμ. βόρεια της πόλης
της Σκιάθου, μέσα σε ένα ελαιώνα. Παραμένει μακριά από
τα βλέμματα των περαστικών, καθώς τόσο οι μικρές του
διαστάσεις όσο και η εμφάνισή του δεν δίνουν την εντύπωση
εκκλησίας. Η οικοδόμησή της έγινε στις αρχές του 18ου
αιώνα ή και νωρίτερα.

Αγία Καλή

Σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου βόρεια της πόλης της
Σκιάθου και σε υψόμετρο 100 μ. περίπου, υπάρχουν ερείπια
μικρής εκκλησίας άγνωστα στους περισσότερους ντόπιους.
Ανήκουν στην εκκλησία της Αγίας Καλής η οποία χτίστηκε το
18ο αιώνα ή και νωρίτερα.

Άγιος Αντώνιος

Δυτικά και όχι πολύ μακριά απ’ την πόλη, πάνω στον ομώνυμο
λοφίσκο, είναι η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου. Η σημερινή
της μορφή είναι αποτέλεσμα ανακαίνισης του 1978, μετά από
καταστροφή της εκκλησίας από πυρκαγιά. Το πιθανότερο
είναι ότι διατηρήθηκε στην αρχική της μορφή. Είναι κτίσμα
της Τουρκοκρατίας.

Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στον Πύργο

Είναι κτισμένη βορειοανατολικά της πόλης, στη θέση
«Πύργος» απέναντι από την είσοδο του αεροδρομίου. Είναι
γνωστή στον ντόπιο πληθυσμό ως Αϊ Γιάννης ο Πύργος.
Από ιστορικό κείμενο γνωρίζουμε ότι η εκκλησία άρχισε να
κτίζεται από τη Μονή Ευαγγελιστρίας το 1820 αλλά, λόγω του
απελευθερωτικού αγώνα του 1821, διεκόπησαν οι εργασίες
έως τον Αύγουστο του 1838.

Των Ασωμάτων στην Αχλαδιά

Στο νοτιότερο τμήμα του νησιού μετά την ακτή του Βασιλιά,
στις Αχλαδιές, λίγα μέτρα πάνω απ’ τη θάλασσα, βρίσκεται
η εκκλησία των Ταξιαρχών ή, όπως είναι γνωστή, των
«Ασωμάτων στην Αχλαδιά». Βρίσκεται μέσα σε ένα ελαιώνα
και προσδίδει εντύπωση αγροικίας παρά εκκλησίας. Είναι
κτίσμα της περιόδου της Τουρκοκρατίας.

Αγία Ελένη

Στη δυτική ακτή του νησιού, δίπλα στη λίμνη Στροφιλιά
στις Κουκουναριές, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Ελένης
που έδωσε το όνομά της στην κοντινή παραλία. Είναι
οικοδομημένη, άγνωστο πότε, στα θεμέλια παλαιότερης
εκκλησίας. Επίσης άγνωστο είναι πότε και γιατί κατέρρευσε
το αρχικό κτίσμα. Δεν αποκλείεται το σημερινό κτίσμα να
κατασκευάστηκε πριν το 1841 και η θεμελίωση να ανήκει
στην εποχή της Τουρκοκρατίας.